วิทยากรใจถึง (บทนำ)

โดยปกติ..

ไม่ว่าจะเป็นการประชุมสัมมนา การประชุมเพื่อวางแผน การฝึกอบรม ตลอดจนการอภิปรายในหลายครั้งที่เกิดขึ้น มีหลายคนที่มักจะเกิดความรู้สึกหลังจากนั้นว่าไม่ค่อยได้มีโอกาสในการเสนอความคิดเห็น ไม่รู้สึกถึงการมีส่วนร่วมในกระบวนการหรือเหตุการณ์  ไม่เกิดการเรียนรู้หรือได้รับประสบการณ์ใหม่ ๆ พูดง่ายๆว่าไม่สะใจ ไม่สาสมใจ   ซึ่งส่วนใหญ่เป็นเพราะว่ามีบางคนผูกขาดการพูด และประกอบกับวิธีการที่ใช้ในการประชุมหรือสัมมนายังไม่มีประสิทธิภาพเพียงพอที่จะดึงการมีส่วนร่วมจากกลุ่มผู้ร่วม โดยเฉพาะวิธีการที่เน้นการบรรยายเชิงสอนที่ผู้เข้าแทบจะไม่มีส่วนร่วม  ลองนึกภาพวิธีการแบบดั้งเดิมที่วิทยากรเป็นผู้นำเบ็ดเสร็จจะรู้ซึ้งว่าทำไมเราถึงยังคับข้องใจกันอยู่เรื่อยๆ  สิ่งที่เกิดขึ้นในลักษณะนี้เป็นเพราะการแบกความคิดมาจากบ้านว่า รู้ดีที่สุด รู้มากกว่าคนอื่น จึงมักจะมีการคิดและตัดสินใจแทนกลุ่มผู้เข้าร่วม  ซึ่งแนวคิดและทัศนคติดังกล่าวของวิทยากรจะปิดกั้นการมีส่วนร่วมโดยสิ้นเชิง 

ในสถานการณ์เช่นนี้...ไม่เพียงแต่วิทยากรจะทำเป็นเพิกเฉยต่อความต้องการของผู้เข้าร่วม แต่ยังกลัวความเปลี่ยนแปลงหรือไม่มั่นใจ เป็น วิทยากรหน่อมแหน้มใจไม่ถึง  ในที่นี้ถือได้ว่าขาดทักษะและวิธีการในการบูรณาการความต้องการของคน  แต่ถ้าเรามีแนวคิดว่าการมีส่วนร่วม (Participatory Approach) มีความสำคัญจริงและเป็นบ่อเกิดของคุณภาพในการสื่อสารระหว่างกันแล้ว     การพยายามเสาะแสวงหาและพัฒนาวิธีการที่มุ่งเน้นการติดต่อสื่อสารระหว่างคน กลุ่ม และ องค์กรอย่างมีคุณภาพจึงเป็นประเด็นสำคัญ

มีบริษัทที่ปรึกษาแห่งหนึ่งชื่อ METAPLAN เป็นบริษัทเชื้อสายเยอรมัน ได้นำเสนอวิธีการกระบวนการในการปรับปรุงพัฒนาแนวทางและเครื่องมือที่จะสามารถอำนวยความสะดวกในวิธีการทำงานแบบมีส่วนร่วม ซึ่งถือเป็นแรงกระตุ้นที่สำคัญต่อการพัฒนาและการมุ่งสู่การปฏิบัติแบบ Participatory Approach    ข้อมูลจากสิ่งพิมพ์ในหัวข้อ “Participatory Approaches for Cooperative Group Events” ของ Gabriels J. Ullrich, Uwe Krappitz และ Eberhard Gohl จะเป็นข้อมูลพื้นฐานที่ใช้ในการอธิบายการเป็นวิทยากรใจถึงที่ใช้เทคนิคการนำแบบมีส่วนร่วม ซึ่งมุ่งเน้นวิธีการอำนวยการ (facilitation) ในกระบวนการแลกเปลี่ยนประสบการณ์  การจัดทำแผนการปฏิบัติงานและการประเมินผลที่ก่อให้เกิดความโปร่งใสและเป็นประชาธิปไตยมากขึ้น และวิธีการที่กล่าวถึงแม้จะไม่ใช่การนำเสนอแนวทางใหม่ หรือ มาจากการวิจัยเชิงวิชาการที่มีรูปแบบ หากแต่เป็นการรวบรวมมาจากประสบการณ์ที่หลากหลายและจากการสังเกตการณ์ในกลุ่มที่แตกต่างกัน ไม่ว่าจะเป็นกลุ่มข้าราชการ พนักงาน  วิทยากร ผู้ประกอบการ  นักศึกษา อาจารย์และกลุ่มแม่บ้าน เป็นต้น

หลักการของ Participatory Approach จะแสดงให้เห็นถึงภาพการติดต่อสื่อสารที่มีการเคลื่อนไหวอย่างต่อเนื่อง  ก่อเกิดการมีส่วนร่วมและกระทำโดยผู้เข้าร่วมซึ่งจะเสริมผลการเรียนรู้ตลอดจนคุณภาพของการติดต่อสื่อสาร   นอกเหนือจากนั้นจะทำให้กระบวนการในการทำงานของวิทยากรง่ายต่อการเข้าใจ และมีความชัดเจนขึ้นโดยการเพิ่มความสำคัญต่อการเชื่อมโยง การบูรณาการกลุ่ม ซึ่งในขั้นตอนแรกๆของการฝึกการมีส่วนร่วมไม่ได้เน้นทฤษฎีมากมายแต่มุ่งใช้ประสบการณ์ การทดลองซ้ำ ๆ จากการลองผิดลองถูกจนวิทยากรสามารถตะโกนได้ว่า "ถูกต้องแล้วครับ"  จึงแปลว่าใช่    เพราะฉะนั้นการเขียนหลักการเกี่ยวกับ Participatory Approach จึงค่อนข้างยาก   ข้อมูลต่อไปนี้จึงมุ่งหมายให้เฉพาะผู้ที่พร้อมจะทดลองฝึกปฏิบัติ(..อยากใจถึง) ผู้ที่ใช้วิธีการนี้อยู่ (...ใจถึงอยู่แล้ว) หรือ ผู้ที่ต้องการทำงานเป็น Team of Moderators อาจได้คิด ได้มุมมองเพิ่ม    ฉะนั้นเราควรมีความชัดเจนเข้าใจกันตรงกันก่อนว่า Participatory Approach

• ไม่ใช่วิธีการที่มีกฎเกณฑ์ตายตัวแต่เป็นวิธีการที่ขึ้นอยู่กับทัศนคติ และ พฤติกรรมของกลุ่มผู้เข้าร่วม
• ไม่ใช่  closed package  แต่เน้นองค์ประกอบที่เป็นแก่นแท้คือการเปลี่ยนแปลงและปรับปรุงให้ถึงที่สุด
• ไม่ใช่ magic box  หรือ สูตรสำเร็จเพราะในแต่ละสถานการณ์มีความแตกต่างกัน ต้องอาศัยความคิดสร้างสรรค์เป็นอย่างยิ่งเพื่อหารูปแบบและวิธีการใหม่ซึ่งขึ้นอยู่กับประสบการณ์ทั้งที่เป็นไปในเชิงบวกและลบ

โดยสรุป Participatory Approach ในภาพรวมจึงเป็นการที่เราคาดการณ์เกี่ยวกับสถานการณ์ของกลุ่มผู้เข้าร่วมอย่างเป็นระบบ ซึ่งแสดงให้เห็นถึงการเชื่อมโยงและความสัมพันธ์ระหว่างองค์ประกอบของการมีส่วนร่วม    และมุ่งหวังที่จะทำให้เกิดการแสวงหารูปแบบการติดต่อสื่อสารที่เป็นประชาธิปไตยในความสัมพันธ์ซึ่งกันและกันของมนุษย์

(ติดตามตอนต่อไป...)